Geschreven door Peter

Er zijn componisten, zoals Vivaldi, die een tijdlang helemaal vergeten zijn geweest. Daarnaast zijn er componisten, zoals Charles Ives, die tijdens hun leven niet zo bekend waren, maar later des te meer. Er zijn ook componisten die vooral vanwege één of enkele composities een grote bekendheid gekregen hebben. In de laatste categorie vinden we Giovanni Battista Pergolesi (1710-1736). Zijn Stabat mater heeft zijn duizenden verslagen. Ook de comedie La serva padrona heeft hem beroemd gemaakt, maar de rest van zijn werk is vandaag de dag nagenoeg onbekend. Het Stabat Mater is zelfs het meest gedrukte muziekwerk in de tweede helft van de achttiende eeuw.

Pergolesi kreeg zijn eerste muzieklessen in zijn geboortestad Jesi. Ergens tussen 1720 en 1725 vertrok hij naar Napels, waar hij verder studeerde en later een aanstelling kreeg als kapelmeester. De rest van zijn korte leven verbleef hij hoofdzakelijk in Napels. Hij was vooral bekend als opera-componist, maar ook gooide hij hoge ogen met een mis die hem zelfs een nieuwe aanstelling opleverde na een succesvolle uitvoering in 1734 in Rome. Mogelijk was dit de plechtige mis die in 1732 in Napels uitgevoerd werd ter ere van St.-Emidius. St.-Emidius was tot beschermheilige van de stad uitgeroepen na twee zware aardbevingen. Om meer leed te voorkomen werd een groot aantal plechtigheden voor deze heilige georganiseerd. De mis, die enkel uit Kyrie en Gloria bestaat, is opgedeeld in een aantal delen, afwisselend voor koor (mp3 – bron) en solisten (mp3 – bron).

Vlak voor zijn dood in 1736 – hij werd slechts 26 jaar oud – schreef Pergolesi de cantate Orfeo, een Salve Regina en het Stabat Mater (mp3 – bron). Dit laatste werk heeft hem onsterfelijk gemaakt. De middeleeuwse tekst bezingt op dramatische wijze Maria, de moeder van Jezus, die aan de voet van het kruis haar Zoon ziet sterven. Het is geschreven voor twee solisten (sopraan en alt), strijkers en basso continuo. Er zijn zowel duetten (mp3 – bron), als solo-delen voor de sopraan (mp3 – bron) en de alt (mp3 – bron).

Blijkbaar was Johann Sebastian Bach geïnteresseerd in dit Stabat Mater van Pergolesi, die een leeftijdgenoot was van zijn oudste zoon, Wilhelm Friedemann. Bach gebruikte de muziek van het Stabat mater om er de tekst van Psalm 51 op te zetten: Tilge Höchster, Meine Sünden (mp3 – bron). Bach volgt de muziek van Pergolesi op de voet. Er zijn echter ook verschillen. Naast vele kleine aanpassingen op micro-niveau zijn de meest opvallende dat Bach de altviool een meer zelfstandige rol geeft en dat na het amen van Pergolesi, in mineur (mp3 – bron), nogmaals het amen volgt, maar nu in majeur (mp3 – bron). Hiermee krijgt deze boeiende samenwerking tussen twee grootmeesters van de toonkunst een stralende afsluiting.

Aanbevolen cd’s

Pergolesi: Messa Romana; Allesandro Scarlatti: Messa per il Santissimo Natale. Door: Concerto Italiano; Rinaldo Alessandrini (Naive NAI 30461)

Meer info: Bol.com of Amazon.com of Emusic.com

Bach: Psalm 51; Cantata BWV 170. Door: Coro della Radio Svizzera, I Barocchisti and Diego Fasolis (Arts Music ARZ 47694)

Meer info: Bol.com of Amazon.com of Emusic.com

Pergolesi – Stabat Mater. Door: Concerto Vocale, René Jacobs, Sebastian Henning (Harmonia Mundi France HAR 1951119)

Meer info: Bol.com of Amazon.com of Emusic.com

Pergolesi: Stabat Mater. Door: Nuria Rial, Carlos Mena, Philippe Pierlot, Ricercar Consort (MIRARE MIR006)

Meer info: Bol.com of Amazon.com of Emusic.com

Wie uitvoeringen van Bach’s Tilge Höchster, Meine Sünden wil vergelijken, kan op deze site terecht: www.bach-cantatas.com.

Charles Ives (1874-1954) werd geboren in het Amerikaanse Danbury, studeerde orgel en compositie in New York, maar vond daarna werk in de verzekeringsbranche, waarin hij tamelijk succesvol was. Componeren werd iets voor de vrije tijd. Hij hoefde dus niet ‘om den brode’ te schrijven en kon vrijelijk doen wat hij wilde. Dat deed hij dan ook zeer fanatiek. Zo fanatiek dat de rest van de muziekwereld hem niet zo kon (of wilde) volgen.

Charles Ives

Ives kreeg muzikale eigenzinnigheid met de paplepel ingegoten. Zijn vader was gek op allerlei experimenten. Wat krijg je bijvoorbeeld als je fanfares op elkaar af laat lopen, terwijl ze verschillende stukken spelen en je zelf in het midden gaat staan? Of als je een lied in een andere toonsoort begeleidt dan het wordt gezongen? In beide gevallen wordt van bestaand materiaal iets onverwacht nieuws gemaakt. Dat is iets waar Ives zich een meester in heeft getoond. Heeft u ooit binnen een halve minuut zo’n bonte muzikale verscheidenheid gehoord als in dit fragment uit de Country Band March: (mp3 – bron). Tegelijk met de verscheidenheid is er een samenhang.

Ook het samen laten klinken van allerlei verschillende muziek is iets waar Ives zijn leven lang mee bezig is geweest. Een uitzonderlijk voorbeeld hiervan is Fourth of July. Denk je in dat je op 4 juli in een Amerikaans stadje rondloopt. Van alle kanten klinkt geluid: er is een fanfare, er worden liedjes gezongen, er wordt een baseball-wedstrijd gespeeld, er is vuurwerk. Al deze 4 juli-geluiden zijn door Ives in 6 minuten muziek gestopt: (mp3 – bron). Er zijn drie dirigenten nodig om het stuk uit te voeren.

Een andere rode draad door Ives’ oeuvre wordt gevormd door bekende Amerikaanse melodieën. Dit betreft zowel kerkliederen als volksliedjes. In vrijwel alle latere composities van Ives zijn dit soort melodieën op één of andere wijze verwerkt. In de vierde symfonie, zijn grootste werk, heeft hij tientallen melodieën gebruikt. Van “Nearer, My God, to Thee” tot “Home, sweet home”.

Zoals gezegd was Ives niet zo populair tijdens zijn leven. Na zijn dood veranderde dat echter volkomen. Blijkbaar was de rest van de muziekwereld toen pas toe aan de dingen die hij al jaren eerder deed. In 1965 werd zijn vierde symphonie voor het eerst uitgevoerd. Hij heeft het werk dus zelf nooit kunnen horen. Ives wordt nu gezien als de eerste grote Amerikaanse componist.

Aanbevolen cd’s

The Orchestral Music of Charles Ives. Door: Orchestra New England, James Sinclair (Koch 3-7025-2)

Meer info: Amazon.com of Emusic.com

Americana. Door: Dallas Symphony Orchestra; Donald Johanos (Vox CDX-5182)

Meer info: Amazon.com of Emusic.com

Symphonies 1-4/Holidays Symphony […]. Door: Chicago Symphony Orchestra en Royal Concertgebouw Orchestra; Michael Tilson Thomas (Sony SB 3K87746)

Meer info: Bol.com

Iedereen die iets van klassieke muziek af weet kent de Italiaanse barok-componist Antonio Vivaldi (1678-1741); en dan met name zijn Vier Jaargetijden, waarvan ongeveer evenveel opnamen zijn gemaakt als er violisten zijn. Het zal u daarom wellicht verbazen dat Vivaldi langer dan 100 jaar min of meer vergeten is geweest. Toch is dat zo. Vanaf enkele decennia na zijn dood in 1741 tot aan het begin van de twintigste eeuw werd zijn muziek niet of nauwelijks gehoord.

Antonio Vivaldi

Tijdens zijn leven genoot Vivaldi wel degelijk bekendheid; niet alleen als componist maar ook als violist. Naast musicus was hij trouwens ook geestelijke. Hij werd in 1703 tot priester gewijd, maar legde al spoedig zijn werkzaamheden neer, waarschijnlijk vanwege een chronische bronchitis.

Veel composities schreef hij voor het koor en orkest van de Pio Ospedale della Pietà, een tehuis voor weesmeisjes in Venetië waar hij vanaf 1703 als maestro di violino en later als maestro dei concerti werkzaam was.

Vivaldi stond bekend om zijn ijdelheid. Zo beweerde hij dat hij sneller kon componeren dan een ander nodig had om de muziek te kopiëren. Dit mag dan overdreven zijn, feit is wel dat hij een grote hoeveelheid muziek nagelaten heeft. De catalogus die in 1973 opgesteld werd door Peter Ryom (de Ryom Verzeichnis – RV), vermeldt meer dan 700 werken waarvan ongeveer 550 concerto’s.

Al tijdens zijn leven was zijn reputatie tanende. Hij stierf waarschijnlijk in armoede. Zijn herontdekking heeft Vivaldi aan Johann Sebastian Bach te danken. Deze componist (die zelf trouwens ook een halve eeuw vergeten is geweest) transcribeerde een aantal concerto’s van Vivaldi zodat ze op orgel of klavecimbel gespeeld konden worden. Als voorbeeld de transcriptie van het concert voor twee violen en orkest opus 3, nr. 8. De orkestversie van Vivaldi: (mp3 – bron) werd door Bach als volgt voor orgel bewerkt: (mp3 – bron).

Het is dus duidelijk dat Bach grote belangstelling had voor deze concerto’s. Toen in de negentiende eeuw het Bach-onderzoek goed op stoom kwam, werd men om die reden benieuwd naar Vivaldi’s muziek. Men zocht de originelen van de Bach-transcripties op en concludeerde dat Bach er toch wel iets beters van gemaakt had. Pas in de vroege twintigste eeuw werd Vivaldi’s eer volledig hersteld toen men ontdekte hoe belangrijk de rol was die hij heeft gespeeld in de geschiedenis van het concerto – en daarmee in de voorgeschiedenis van de symfonie. En toen in 1920 zijn persoonlijke muziekarchief werd teruggevonden, was het hek helemaal van de dam. Sindsdien is zijn bekendheid alleen maar groter geworden en groeide hij uit tot één van de kaskrakers van de klassieke-muziekindustrie.

Aanbevolen cd’s en dvd’s

Vivaldi: Double Concertos. Door: Akademie für alte Musik (Harmonia Mundi France HMC 901975)

Meer info: Bol.com of Amazon.com of Emusic.com

Bach: Organ Works, Vol. 15. Door: Gerhard Weinberger (CPO 777018)

Meer info: Bol.com of Amazon.com of Emusic.com