Een bekend spreekwoord zegt dat er een situatie kan ontstaan dat je door de bomen het bos niet meer ziet. Maar je ziet dan nog wel bomen. Het kan dus nog erger. Stel je voor dat je een soep maakt waar je wortelen, erwten, worst, spek, vis, champions, kippevlees, rundvlees, tomaat, abdijkaas en twinting soorten kruiden in stopt. Wat zou je proeven als je daar een hap van neemt? Er zit ergens een optimum aan het aantal ingrediënten. Als je veel ingrediënten hebt, is een meesterhand vereist om er nog een zinvol geheel van te maken. Zoiets geldt voor muziek ook.
Johann Sebastian Bach was een ware grootmeester als het gaat om combinaties van ‘ingrediënten’. Als voorbeeld het eerste deel van de cantate “Es ist nichts gesundes an meinen Leibe” (nummer 25). Laten we eerst eens kijken welke instrumenten er allemaal meedoen:
- 3 blokfluiten
- 1 cornet
- 3 trombones
- 2 hobo’s
- eerste viool
- tweede viool
- altviool
- vierstemmig koor
- Basso continuo
Dat is heel wat, maar op zich niet uitzonderlijk veel. Nu de ingrediënten. Het cantatedeel opent met de strijkers en hobo’s die een zogenaamd seufzer-motief spelen. Dat is een zucht, maar niet zomaar een zucht, het is een smartelijke zucht: (mp3 – bron). De stijkers houden dit gedurende de gehele eerste helft van het stuk vol. Let nu eens op de bas: (mp3 – bron). Wellicht herkent u de melodie van het bekende koraal “O haupt voll Blutt und Wunden” uit de Mattheus Passion: (mp3 – bron). Hierna zet het koor in. Eerst de sopraan en de alt met de tekst “Es ist nichts gesundes an meinem Leibe” (mp3 – bron), en dan de bas en de tenor met dezelfde tekst (mp3 – bron). Hieruit ontvouwt zich een vierstemmige koorfuga. Na een korte tijd mengt Bach de koperblazers en de blokfluiten in het spel. Zij spelen hetzelfde koraal waar het stuk mee begon: (mp3 – bron). Onderwijl gaan de zuchten en de koorfuga gewoon door. In het koraal “O Haupt…” worden de eerste twee regels herhaald. Ook Bach herhaalt zijn muziek. Alleen beginnen de tweede keer de bas en de tenor met de koorfuga en volgen de sopraan en de alt. Als dat voorbij is, begint er iets nieuws.
In de tweede helft van het stuk stoppen de strijkers met ‘zuchten’. Ze gaan nu met de koorstemmen meespelen. Het koor begint een nieuwe fuga, nu met de tekst “und ist kein Friede in meinen Gebeinen vor meiner Sünde.” (mp3 – bron). Dat er geen vrede is wordt wel duidelijk in de bas, die erg onrustig is. De koperblazers en blokfluiten mengen zich ook nu weer met het koor met de overgebleven vier regels van het koraal. Met de laatste regel wordt het stuk afgesloten (mp3 – bron).
Voorwaar een staaltje bachiaans combinatorisch vernuft!
Aanbevolen cd’s
Meer info: Bol.com of Amazon.com of Emusic.com
Meer info: Bol.com of Amazon.com
Aanbevolen boeken en bladmuziek
De volledige partituur van Cantate BWV 25 is gratis te downloaden bij Petrucci Library: Cantate BWV 25.
