Iemand overtuigen is een kunst. Soms is het gemakkelijk, meestal moeilijk, en vaak is het zelfs onmogelijk. Het is maar goed ook dat mensen zich niet zomaar laten overtuigen, zeker niet als het om belangrijke beslissingen gaat. Je weet immers nooit of de boodschapper het goede met je voorheeft. De kunst om een boodschap zo overtuigend mogelijk te brengen wordt de retorica genoemd. Deze kunst is al zo oud als de mensheid. In de antieke oudheid werden er volop theorieën verzonnen om een zo effectief mogelijke redevoering te houden. Bekende Romeinse schrijvers uit die tijd zijn Quintilianus en Cicero. De boeken die zij over retorica schreven werden in de late Middeleeuwen herontdekt en kregen vanaf die tijd een enorme invloed.
Al vanaf het begin van deze middeleeuwse opleving werd ook het verband met muziek gelegd. Het werd zelfs zo belangrijk dat rond 1600 de hele muziektheorie doortrokken was van retorica. Het is daarom niet overdreven om te stellen dat retorica de sleutel is tot het begrijpen van muziek uit de Renaissance en Barok. Wanneer een componist een bepaalde tekst op muziek zette, deed hij dat zodanig dat de betekenis van de tekst zo goed mogelijk overgebracht werd op de luisteraar. Dit maakte het componeren tot een ambacht dat musica poetica genoemd werd. Dit betekent letterlijk: het maken of samenstellen van muziek. Een componist was dus een vakman die wist hoe hij muziek moest gebruiken om bij de luisteraar de juiste reactie op te wekken. Net zoals een redenaar allerlei stijlfiguren en mooie zinswendingen gebruikte om de inhoud van zijn betoog te onderstrepen, gebruikte ook de componist allerlei muzikale middelen (figuren) om de tekst kracht bij te zetten.
Een voorbeeld van een Barok-componist die op zeer ingenieuze wijze gebruikt maakte van deze muzikaal-retorische middelen is Heinrich Schütz (1585-1672). Luister bijvoorbeeld naar zijn zetting van Psalm 127. De tekst luidt: “Die mit Tränen säen, werden mit Freuden ernten.” Schütz zet zowel de tranen als de vreugde muzikaal kracht bij: (mp3 – bron). Bij de tekst van Psalm 3 doet Schütz iets soortgelijks: “Ich liege und schlafe, und erwache” (mp3 – bron). Tenslotte nog een voorbeeld uit de Weinachtshistorie, de kerstgeschiedenis. Een engel brengt aan Jozef de boodschap dat hij op moet staan en naar Egypte moet vluchten. Schütz zorgt ervoor dat het overduidelijk is dat er opgestaan en gevlucht moet worden, en snel een beetje: (mp3 – bron).
Niet alleen individuele woorden werden voorzien van retorische middelen, ook hele composities werden opgezet als redevoeringen. 100 jaar na Schütz vinden we een andere grootmeester van de muzikale retorica, Johann Sebastian Bach. Later meer daarvover.
Aanbevolen cd’s en dvd’s
Meer info: Bol.com of Amazon.com of Emusic.com
Meer info: Bol.com of Amazon.com of Emusic.com
Meer info: Bol.com of Amazon.com of Emusic.com
